ماهیت صوت: ارتعاش ذرات محیط و انتشار موج صوتی
صوت، گونه خاصی از انرژی است که وجود و یا عدم وجود آن در گرو ارتعاش ذرات یک ماده و انتقال ارتعاشات از یک ذره به ذرات مجاور آن است. حرکت موضعی یک ذره از محیط، سبب ایجاد تراکم و متعاقب آن انبساط موضعی در محیط مذکور شده و این تراکمها و انبساطها در قالب یک حرکت موجیشکل در تمامی محیط انتشار مییابند. در واقع مطالعه پدیده صوت، بررسی همین امواج است. نکتهای که در این خصوص میبایست بدان توجه نمود آن است که انتشار موج صوتی کاملاً متمایز و مستقل از ارتعاش هریک از ذرات محیط است.
در یک تقسیم بندی امواج به دو دستهی امواج طولی و عرضی تقسیم میشوند.
قله موج (Crest)
حداقل موج (Trough)
دامنه موج (Amplitude)
دوره تناوب موج (Cycle)
طول موج (Wavelength)
امواج طولی (longitudinal waves) و عرضی (transverse wave)
امواج عرضی امواجی هستند که در آنها ارتعاش موضعی ذرات بر راستای انتشار موج عمود میباشد. امواج سطحی موجود در دریاها، نمونه بارزی از امواج عرضی هست.
امواج طولی امواجی هستند که در آن راستای ارتعاش ذرات همراستا با انتشار موج میباشد. امواج صوتی عموماً بهصورت امواج طولی منتشر میشود (شکل ۲). مثالی دیگر برای شناخت نحوه انتشار امواج طولی، نوسان طولی یک فنر است. بدین صورت که اگر انتهای یک فنر ثابت به یک نقطه وصل شود و توسط دست چند حلقه از آن را فشرده کرده و سپس رها سازیم، شاهد انتشار موجی در تمامی طول فنر خواهیم بود. این موج در اثر تراکم و انبساط متوالی حلقههای فنر ایجاد شده و سبب میشود تا هریک از حلقههای فنر حول نقطه تعادل خود نوساناتی کرده و بار دیگر به حالت تعادل بازگردند. در حقیقت آنچه در طول فنر گسترش مییابد، حرکت تراکمی و انبساطی است، در حالی که هریک از حلقهها نهایتاً به مکان اولیه خود بازگشته و تغییر موقعیت نمیدهند.
انتشار امواج طولی و عرضی.
فرکانس (frequency)
نرخ تکرار یک رویداد نوسانی را فرکانس مینامند. دانستیم که صوت نیز در اثر نوسانات ذرات محیط ایجاد شده و لذا میتوان فرکانس صوت را نیز بر اساس تعداد نوساناتی که هریک از ذرات محیط انتشار حول نقطه تعادل خود در واحد زمان انجام میدهند، تعریف نمود. هر اندازه تعداد نوسانات ذرات محیط بیشتر باشد، فرکانس صدا نیز بالاتر خواهد بود.
طول موج (wavelength)
فاصلهای که موج در طول سیکل نوسانی هریک از ذرات محیط طی میکند را طول موج مینامند. بهعبارت دیگر فاصله بین دو قله و یا دو درّه متوالی در یک موج را طول موج مینامند. شکلهای زیر طول موج را در نوسان طولی یک فنر نشان میدهد.